Kabinet wil flink ingrijpen in landelijk gebied

De stikstofproblematiek heeft zoveel beroering gebracht, dat de indruk kan zijn ontstaan dat de toekomst van het landelijk gebied verzekerd is, als de stikstofuitstoot binnen de perken blijft. Maar zo is het niet. De natuur en de boeren, het watersysteem en de droogte vragen om een veel ingrijpender transformatie van het landelijk gebied.     

Waterland, ten noorden van Amsterdam. Kwaliteit van het landschap is de drijfveer naar waardevolle toekomst.(Foto: FtC)

Het kabinet bereidt een verregaande verandering voor van de inrichting van het landelijk gebied, waarin de belangen van boeren, van natuur, van drinkwater, voedselproductie en van recreanten tot hun recht komen. Dat is het doel van het zogenaamde ‘Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG): een aantrekkelijk en sociaal-economisch vitaal platteland’. Voor het programma is ongeveer 25 miljard euro gereserveerd.      

Op verzoek van de ministeries van BZK (Novi/Mooi NL), LNV en IenM is een advies geschreven over de garantie van ‘goede omgevingskwaliteit’ in het NPLG. De Federatie Ruimtelijke Kwaliteit was, samen met Vereniging Deltametropool en het College van Rijksadviseurs, penvoerder van het advies, mede namens het IMPact-netwerk voor bouwcultuur. Het advies gaat uitvoerig in op de betekenis van omgevingskwaliteit, de meerwaarde ervan en de manier waarop je eraan kan werken.      

Geen sectoraal toefje
Omgevingskwaliteit is geen sectoraal toefje op een taart - het raakt het (economisch) toekomstperspectief van agrariërs, de ecologische kwaliteit van het landelijk gebied, het ‘mentale eigenaarschap’ van de in- en omwonenden, het erfgoed en tal van andere waarden. Kwaliteit wordt op deze manier de drijfveer van de transitie naar een toekomst waar we allemaal naar verlangen.
Het advies ‘Samenwerken aan omgevingskwaliteit in het landelijk gebied’ bevat drie no-regret keuzes die in elk geval gemaakt moeten worden:  

• Maak het bevorderen van goede omgevingskwaliteit een gelijkwaardige doelstelling van het NPLG. Zo’n dubbele doelstelling was een groot succes bij ‘Ruimte voor de Rivier’ en kan voor het landelijk gebied even succesvol zijn, wanneer het rijk de bevordering van omgevingskwaliteit serieus ter hand neemt. Zo’n dubbele doelstelling impliceert een nadere invulling van het begrip ‘omgevingskwaliteit’ als publiek belang.
  
  
• Veranker ontwerpkracht in alle fasen van het uitvoeringsprogramma. De inzet van ontwerpend onderzoek levert oplossingen voor de onvermijdelijke dilemma’s in de uitvoering van het programma: wat te doen bijvoorbeeld als én perspectief voor de boeren gewenst is, én het verhogen van het grondwaterpeil. De verbeeldingskracht van ontwerpers levert antwoorden die belangen en mensen samenbrengen in plaats van tegen elkaar opzetten.  

• Baseer de gebiedsgerichte aanpak op de inzet van samenhangende kwaliteitsinstrumenten. Er is een nieuw vak nodig: ‘multilevel kwaliteitsgovernance’, waarvan de beoefenaars tussen top en bottom de processen aansturen en bijstellen. Er is, zo blijkt uit de inventarisatie, geen nieuw provinciaal kwaliteitsbeleid nodig, maar de inzet van bestaande instrumenten kan slimmer en beter op elkaar worden afgestemd. Het kwaliteitskwadrant van het onderzoeksprogramma Q-factor kan hierbij nuttige diensten bewijzen.     

Deze drie ‘structurerende keuzes’ op nationaal niveau worden vervolgens in het advies uitgewerkt in gebiedsgerichte instrumenten, die gebaseerd zijn op de acht criteria van het Davos Kwaliteitssysteem voor Baukultur.      

Het advies ‘Samenwerken aan omgevingskwaliteit in het landelijk gebied’ is te vinden op https://www.nationaledialoogbouwcultuur.nl/programma/

Flip ten Cate | december | 2022  
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief